DE DRIE SCHATTEN EN HET KRUIS VAN ONTMOETING: EEN SHIATSU-REIS DOOR JING, QI EN SHEN

De drie schatten van het leven – Jing, Qi en Shen – zijn bekend, maar heb je de energetische kruising van hun werking al écht ervaren? Dit artikel is een poëtische verkenning van een persoonlijk Shiatsu-ritueel dat de deur opent naar diepere aanwezigheid en verbinding. Verdiep je in hoe de verticale as van de mens de horizontale openheid van de ander ontmoet, en hoe op dit heilige snijpunt van hemel en aarde de kunst van het luisteren met lichaam en hart leidt tot ware heling en wederzijdse transformatie.
In deze bijdrage verkent de auteur de essentie van de Shiatsu-kunde. Vanuit een persoonlijk ritueel bij het begin van haar sessies onderzoekt ze de drie schatten (San Bao – Jing, Qi en Shen) en hoe deze zich verweven met de menselijke ontmoeting.
Ze verdiept zich in de energetische kruising waar de verticale as van de mens de horizontale openheid van de ander ontmoet, en waar heling ontstaat op de plek waar hemel en aarde elkaar raken.
Het artikel is geïnspireerd door traditionele oosterse principes en persoonlijke ervaring, en is bedoeld als uitnodiging tot reflectie en verdieping.

Els Meulemans^[1]

Een eenvoudig ritueel, een diepe betekenis

Toen ik mijn Shiatsu-opleiding begon, leerde ik een eenvoudig ritueel om elke sessie aan te vangen en af te sluiten. Ik kwam in mijn verticale as, bracht mijn gedachten (Shen) tot rust, opende het Hart (waar de Shen huist en dat staat voor verbinding met de ander), en bracht mijn aandacht naar de hara – het centrum in de onderbuik dat symbool staat voor contact met mezelf. Dit liet me toe om geaard, met focus en heldere intentie te werken. Aan het einde van de sessie volgde een korte afsluiting, een respectvolle manier om afstand te nemen.
Wat aanvankelijk een vormelijk gebaar leek, werd gaandeweg een poort naar iets veel diepers. Ik begon te ervaren hoe dit eenvoudige ritueel Jing, Qi en Shen – de drie schatten van het leven – in beweging bracht. Het werd een oefening in aanwezigheid, in het werkelijk ontmoeten van de ander.

De Drie Schatten – San Bao

In de beoefening van Shiatsu staat het ontmoeten centraal. Wat gebeurt er eigenlijk wanneer de handen van de gever rusten op het lichaam van de ontvanger? Achter die schijnbaar eenvoudige aanraking ligt een eeuwenoude energetische structuur, diep verankerd in de oosterse tradities.

In de Chinese traditie worden drie fundamentele “levensschatten” onderscheiden:
Jing (Essentie): de wortel van ons fysieke bestaan, geworteld in de hara. Jing schenkt stabiliteit, vitaliteit en vorm.
Qi (Levensenergie): de ademende, stromende kracht die Jing verbindt met Shen; zichtbaar in onze ademhaling, beweging en expressie.
Shen (Geest): het licht van bewustzijn, helderheid en vreugde; de vonk die ons verbindt met het grotere geheel.
Wanneer de doorstroming tussen Jing, Qi en Shen harmonieus is, ontstaat een harmonisch veld waarin mens en leven in natuurlijke samenklank bewegen.

San Bao in twee tradities

De term San Bao (三寶), letterlijk “de drie schatten”, verschijnt zowel in de Traditionele Chinese Geneeskunde als in het boeddhisme. In de TCG verwijst San Bao naar de drie vitale energieën – Jing, Qi, Shen – die samen het leven dragen. In het boeddhisme verwijst het naar de drie juwelen: Boeddha (ontwaken), Dharma (de leer, de natuurlijke orde) en Sangha (de gemeenschap).
Beide tradities tonen eenzelfde drievoudige beweging: van het lichamelijke naar het subtiele, van vorm naar bewustzijn. Voor mij vormt het een innerlijke samenhang: San Bao laat zien hoe lichaam, energie en geest één continuüm vormen, en hoe die eenheid in elke Shiatsu sessie tot leven komt.

Op de kruising van horizontaliteit en verticaliteit

Tijdens een Shiatsu sessie leeft er voortdurend een spanning tussen twee dimensies: de verticale as van de gever – gegrond, verbonden tussen hemel en aarde – en de horizontale openheid van de ontvanger – uitgestrekt, ontvankelijk, in overgave.

De mens als centrum

In het lichaam ontmoeten deze twee dimensies elkaar in de hara – ook wel kikai tanden genoemd, gelegen ter hoogte van Ren Mai 6, het “Zee van Energie”-punt. De hara omvat Ren Mai 4 (Poort van Jing), de plek waar Jing, onze Essentie, geworteld in de nieren, woont. Van hieruit stijgt Qi op door de Chong Mai, de centrale as die aarde en hemel verbindt. Deze as maakt de behandelaar tot een geleider tussen hemel en aarde – stevig in het midden, open en aanwezig.
Deze zelfde beweging herkennen we ook in de Vijf Elementen-theorie: van Water (Nieren/Jing), via Aarde (Maag en Milt – onze horizontale verbinding met de medemens), naar Vuur (Hart/Shen), waar bewustzijn en vreugde zich openen.
De kruising van horizontale en verticale kracht doet denken aan het christelijke kruis, waarin hemel en aarde, goddelijk en menselijk, elkaar raken. Ook in Shiatsu ontmoeten deze krachten elkaar in het midden – het levende centrum waar transformatie mogelijk wordt.

Energetische densiteit en de drievoudige werkelijkheid

De drie schatten vertegenwoordigen verschillende dichtheden van energie. Zoals Giovanni Maciocia schrijft in zijn werk The Foundations of Chinese Medicine: A Comprehensive Text for Acupuncturists and Herbalists: “These Three Treasures represent three different states of condensation of Qi — the Essence being the densest, Qi the more rarefied, and the Mind the most subtle and non-material.” Deze verfijning vinden we ook terug in andere spirituele tradities. De christelijke Drie-eenheid – Vader, Zoon en Heilige Geest – weerspiegelt symbolisch de drie schatten:
Vader als de bron of Essentie (Jing),
Zoon als de verbindende kracht in de wereld (Qi),
Heilige Geest als het subtiele bewustzijn (Shen).
Zo ontstaan universele patronen waarin materie, energie en geest één ononderbroken beweging vormen.

Gever en ontvanger – Tori en Uke 🥋

In Japanse disciplines zoals budo (krijgskunsten) en Shiatsu spreken we van tori (取り) – degene die geeft of de techniek uitvoert – en uke (受け) – degene die ontvangt of de techniek ondergaat. Wat op het eerste gezicht eenvoudige termen lijken, verwijst in werkelijkheid naar een verfijnde dynamiek van aanwezigheid en uitwisseling.
Tori (de shiatsu-shi of jutsusha—de uitvoerder van de jutsu of techniek) beweegt vanuit zijn centrum en bewustzijn (Shen) en begeleidt de energie van de ontmoeting. De term shiatsu-shi (指圧師) betekent letterlijk “Shiatsu meester/beoefenaar” en wordt gebruikt om de behandelaar als bekwame professional aan te duiden.
De ontmoeting is nooit eenrichtingsverkeer: beiden worden bewogen. Uke opent zich ontvankelijk, geeft ruimte en laat de beweging van Qi voelbaar worden. De kunst van het ontvangen is in deze context even cruciaal als de kunst van het geven. Door de diepe overgave en aanwezigheid wordt de uke zo ook een jutsusha, een beoefenaar van de kunst – de kunst van het ontvangen.
Wanneer tori en uke werkelijk verbonden zijn via hun hara, ontstaat een levend veld van resonantie waarin heling en groei spontaan kunnen plaatsvinden.
Bekijken we nu even de Westerse terminologie… Het woord therapeut stamt uit het Grieks: therapeutès, oorspronkelijk “dienaar” of “verzorger”. Door zijn gebruik in de medische context kreeg het later de betekenis van “behandelaar van een ziekte”, en in het moderne taalgebruik wordt het vaak geassocieerd met “genezer”. Patiënt komt van patiens: “degene die verdraagt” of “lijdt”.
In de context van Shiatsu blijken beide begrippen slechts gedeeltelijk toereikend. Zowel gever als ontvanger nemen deel aan een proces van bewustwording. De dynamiek is wederkerig: wie geeft, ontvangt; wie ontvangt, geeft.
Als behandelaar kun je pas werkelijk iets aanbieden wanneer je je cliënt eerst volledig hebt verwelkomd. Een oprechte ontvangst schept een veilige ruimte waarin de uke zich durft te geven en open te stellen, en zo de wederkerigheid van geven en ontvangen voltooit. Dit is een subtiel samenspel van kwetsbaarheid en aanwezigheid.
Zo wordt de ontmoeting tussen tori en uke een levend veld waarin energie, aandacht en bewustzijn samenkomen – de plek waar Shiatsu zijn diepste betekenis onthult.

De plaats van transformatie

In Shiatsu ontstaat echte transformatie op het snijpunt van horizontale en verticale energie. De ontvanger (uke) opent zich horizontaal en maakt zich ontvankelijk voor contact, terwijl de shiatsu-shi verticaal in zijn as staat, gegrond en bewust. Op dit kruispunt kan energie vrij stromen en ontstaat een dynamische uitwisseling die beide betrokkenen subtiel beïnvloedt.
Deze ontmoeting van energie doet denken aan inzichten uit het Yi Jing (I Tjing), het oude Chinese Boek der Veranderingen. In de Yi Jing wordt gezegd dat op de kruising van hemel en aarde de tienduizend transformaties ontstaan. Het is precies op dat snijpunt – waar de horizontale en verticale dimensie elkaar ontmoeten – dat verandering mogelijk wordt.
Het Yi Jing beschrijft de dynamiek van het universum in 64 hexagrammen, elk bestaande uit een combinatie van zes onderbroken en volle lijnen. Deze lijnen symboliseren Yin (passieve, ontvankelijke energie) en Yang (actieve, uitstralende energie) en hun voortdurende interactie.
Elk hexagram stelt een specifieke situatie of energiepatroon voor. In Shiatsu kan dit gezien worden als een metafoor voor de ontmoeting tussen tori en uke: de “lijnen” van beide personen kruisen en beïnvloeden elkaar, waardoor een nieuwe energie-configuratie ontstaat. Net zoals de Yi Jing laat zien dat elke situatie verandering en transformatie in zich draagt, toont Shiatsu hoe op de kruising van horizontale en verticale energieën talloze mogelijkheden voor heling en verschuiving ontstaan.
Carl Jung merkte hierover treffend op: “The meeting of two personalities is like the contact of two chemical substances: if there is any reaction, both are transformed.” Wanneer twee mensen elkaar ontmoeten met open aanwezigheid, ontstaat een wederzijdse transformatie – subtiel, energetisch en vaak onbewust. Het Yi Jing ondersteunt dit inzicht: verandering is constant en allesomvattend, en het kruispunt van energieën biedt een ruimte waar deze verandering kan plaatsvinden.
In elke Shiatsu sessie vindt zo’n subtiele alchemie plaats. In de praktijk betekent dit dat elke ontmoeting een kans is voor vernieuwing: voor de ontvanger om zich te durven geven en zo te ontvangen, en voor de shiatsu-shi om volledig aanwezig te zijn, bewust van de stroom van Jing, Qi en Shen. Het kruispunt wordt zo een levend laboratorium van energetische mogelijkheden.

Horen, zien en zwijgen – een pad van bewustzijn

De drie wijze apen – Mizaru (niet zien), Kikazaru (niet horen) en Iwazaru (niet spreken) – zijn een eeuwenoud Japans symbool, ontstaan in boeddhistische en Confuciaanse tradities. Ze herinneren ons aan innerlijke zuiverheid en bewuste aandacht. Ze symboliseren een andere vorm van triniteit: horen, zien en zwijgen. In een energetisch perspectief kunnen ze worden gelezen als een innerlijke beoefening:
Horen (Jing): openen voor wat er werkelijk is.
Zien (Qi): waarnemen van de dynamiek van energie.
Zwijgen (Shen): aanwezig blijven in stilte, zonder oordeel.
Zo vormen de drie apen een metafoor voor het luisteren met de handen, waarnemen met het lichaam en aanwezig zijn met de geest. Ze benadrukken dat heling ontstaat door bewuste ontmoeting en wederzijds respect, niet alleen door techniek.

De kunst van luisteren

Voor mij is Shiatsu “de kunst van het luisteren met lichaam en hart”. Luisteren gaat hier verder dan onze oren of het verstand: het is het afstemmen op de resonantie tussen mezelf en de ontvanger, met een open hart en zonder oordeel. Het lichaam fungeert daarbij als antenne, subtiel en gevoelig voor de beweging van energie.

Shiatsu is veel meer dan techniek; het is een kunst van ontmoeting en aanwezigheid. Door bewust te werken met de drie schatten, de hara en de verticale levensas, en door de dynamiek van tori en uke te begrijpen, kan een diepere laag van heling en bewustzijn ervaren worden. Het wordt zo een levenskunst: een harmonieuze doorstroming van Jing, Qi en Shen — aarde, energie en hemel — in onszelf en in de ander. Het kruispunt van verticaliteit (onze innerlijke spirituele beleving) en horizontaliteit (onze sociale aardse verbinding) maakt het universele veld van ontmoeting en verbinding zichtbaar.

Uiteindelijk overstijgt Shiatsu woorden. Focus, intentie en innerlijke stilte openen de deur naar andere dimensies van ervaren, waarin afstanden wegvallen, en helderheid en direct weten mogelijk worden — een toestand die alleen met nederigheid beleefd kan worden.

^[1]     Els Meulemans is beoefenaar van shiatsu en do-in. Ze genoot haar opleiding bij O-Ki Shiatsu School. Je vindt haar praktijk – Bodhiwhispers Shiatsupraktijk – in Elsene.